Het is wel jammer voor dat mooie ritueel van die schooltassen die overal in het land aan vlaggenstokken worden gehangen, maar als het aan mij ligt dan wordt de laatste schooldag afgeschaft. Er gaat een fout signaal van uit. Alsof je klaar kunt zijn met leren. Alsof je nu eindelijk – eindelijk – aan het leven kunt beginnen.
Die laatste schooldag verdient het niet om zo’n belangrijk hoogtepunt te zijn in de levens van onze kinderen. Maar we hebben het ernaar gemaakt met die eindeloos opgerekte doorlopende leerlijn: eerst de laatste schooldag aan het eind van de basisschool, dan de laatste schooldag aan het eind van het voortgezette onderwijs, dan de laatste schooldag aan het eind van MBO, HBO of WO. Tussendoor wellicht nog hier en daar een extra laatste schooldag voor de stapelaars onder ons. Het is als een eindeloze helling die je ergens in het buitenland op vakantie misschien wel eens beklommen hebt. Zo’n helling waarbij je vele malen dacht dat je er al was, maar dat er dan telkens nog een verder gelegen top bleek te zijn. Het gezichtsbedrog was bij vlagen buitengewoon frustrerend, maar hier is hij dan eindelijk. De echte top. De allerlaatste schooldag. Wat een bevrijding. Maar ook: wat een angst.
Het zijn grote existentiële emoties die ik iedereen bij tijd en wijle gun. En ik kan daarom ook wel waardering opbrengen voor de fenomenale opbouw van de spanning die wij in ons huidige onderwijsbestel weten te realiseren. Maar los daarvan denk ik dat het een misleidend verhaal is, een verhaal dat ons menselijke bestaan vervormt. Ons leven verdient geen laatste schooldag, verdient geen radicale knip halverwege ons leven, geen tweedeling met al het leren in de eerste helft en al het leven in de tweede. Hoe diep menselijk dan ook, ik gun onze jongeren dat sublieme gevoel van bevrijding niet, omdat het vooral het effect is van jarenlange opsluiting. En ik gun ze evenmin die verontrustende angst, die vooral het effect is van jarenlange uitsluiting.

Er is van alles bekend over wat er in onze hersenen gebeurt als wij leren. Interessant genoeg er tijdens het leren in de hersenen niet veel anders gebeurt dan tijdens het leven. Hersenen zijn essentieel dynamisch en plastisch, altijd in de weer met het aanleggen en snoeien, bekrachtigen en afzwakken van neurale verbindingen. Wie leeft leert en wie leert leeft. Levenslust en leerlust zijn twee handen op één en dezelfde buik. Je ziet het aan onze kleuters. Die willen naar school, die willen leren en gelukkig mogen ze. De leerplicht is voor hen een zegen.
Maar op school gaat er langzaam iets veranderen. Je moet toetsen maken. Je wordt beoordeeld, vergeleken met je klasgenootjes en met een gemiddelde leerling die je niet kent. Je bent een maan, een ster, een raket of een zonnetje. Een toets wordt iets spannends en leren wordt een voorbereiding. Een taak. Iets dat moet. Na de toets is er gelukkig tijd voor ontspanning. Een momentje vrijheid. Het leren is gedaan. Fijn, denk je, als je inmiddels een paar jaar op school zit. Als ik de toets maar haal, dan mag ik stoppen met leren. Dan heb ik vrij.

Hoe jammer is dat. En hoe bizar is dat. Alsof leren niet leuk is, alsof het niet de mooiste manier is om de wereld te verkennen, je open te stellen voor alles om je heen, in de ban te zijn van je eigen nieuwsgierigheid, je eigen verlangen. Alsof leren een vervelende inspanning is waarmee je soms gelukkig mag stoppen. En ooit helemaal!
De leerlust wordt een leerlast en de levenslust een levenslast. Natuurlijk is de associatie met al die jongeren die een burn-out hebben onverantwoord snel gemaakt. Maar toch. We doen iets fout.
Terwijl er zoveel reden is om gelukkig te worden van een goed pedagogisch en educatief leerklimaat. Er zit zoveel meerwaarde in een schoolgemeenschap. Waar zie je in de openbare ruimte verschillende generaties mensen zo vanzelfsprekend met elkaar samenleven? En samen leren! De school is bij uitstek de habitat die het best bij ons past, bij de mens, Homo sapiens, die soort waarvan de verschillende generaties zo lang op elkaar aangewezen zijn. Die school zou eigenlijk nooit moeten eindigen want leren doen we levenslang. Hij zou ook geen muren moeten hebben, geen ophokruimte moeten zijn. Zullen we daarom die toetsen, die diploma’s en die laatste schooldag de deur uit doen? Zodat leren gewoon weer leuk kan zijn, gewoon dat wat we spelenderwijs altijd al doen en altijd zullen blijven doen?
Dan hoeven onze jongeren ook niet meer reikhalzend uit te kijken naar de dag waarop ze eindelijk aan hun eigen leven kunnen beginnen. En dan hoeven ze ook niet meer bang te zijn voor die arbeidsmarkt waarop ze met een te laag diploma kansloos zullen zijn.
Laten we de school en de samenleving ineen schuiven. Dat is goed voor onze hersenen. Die leren immers altijd en overal. En het is ook goed voor ons – want het leven is zoveel leuker als je iedere dag verrast kan worden door de speelse spontaniteit van een jongere. Of door het intelligente gemopper van een oude wijsneus.